Professional
New member
AYDIN HASAN Ankara – Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 2023’te yapılacak seçimdeki adaylığı konusundaki tartışmalar niçiniyle bir daha gündeme gelen cumhurbaşkanlığı seçimlerinin Türkiye’deki öyküsü bir asra yaklaştı.
Türk siyasi tarihinde birinci kere bir devlet lideri, 1923’te seçimle bakılırsave geldi. 29 Ekim 1923’te Meclis’te cumhuriyetin ilan edilmesinin akabinde cumhurbaşkanlığı seçimine geçildi. Yapılan saklı oylamada 158 milletvekilinin tamamının oyunu alan Gazi Mustafa Kemal, Meclis tarafınca yeni Türk devletinin birinci cumhurbaşkanı seçildi.
kuvvetli cumhurbaşkanı
Kurtuluş Savaşı’ndan daha sonra 1924 yılında yeni bir anayasa yapıldı. 1924 anayasasında, başbakanın cumhurbaşkanı tarafınca milletvekilleri içinden seçilmesi kararı yer aldı. Buna göre, cumhurbaşkanının seçtiği başbakan, bakanları milletvekilleri içinden seçecek ve cumhurbaşkanının onayına sunacaktı. Onaylanan hükümet listesi ise Meclis’te güvenoyuna sunulacaktı. Hükümeti onaylama yetkisi artık cumhurbaşkanında idi. Bu sistemde kuvvetler birliği unsuru hakimdi. Anayasa metni çerçevesinde bu hükümet modeli için parlamenter sisteme yaklaşan Meclis hükümeti modeli denebilir. Lakin devletin başında Atatürk üzere kuvvetli bir isim vardı. Tek parti devriydi. Bu niçinle pratikte cumhurbaşkanının hükümran olduğu bir siyasi periyot yaşandı.
Türkiye, 1924 yılından 1960 yılına kadar 1924 anayasasına dayalı model ile yönetildi. Her seçim periyodunun akabinde Meclis’te cumhurbaşkanlığı seçimi yapıldı. Cumhurbaşkanlarının bakılırsav müddeti dört yıldı ve bir daha seçilmelerinin önünde pürüz yoktu. Cumhurbaşkanları bununla birlikte partili idi. 1923-1961 yılları içinde cumhurbaşkanı seçimi, milletvekili seçimine endeksliydi. Her milletvekili seçiminin akabinde oluşan yeni parlementoda cumhurbaşkanı seçimi yapılıyordu.
1921 anayasasına bakılırsa bir defa cumhurbaşkanı seçilen Atatürk, 1924 anayasasına bakılırsa üç kere daha seçimle bu bakılırsavi üstlendi. 1924 anayasasının yürürlükte olduğu devirde İsmet İnönü dört, Celal Bayar da üç sefer Cumhurbaşkanı seçildi.
Asker kökenli isimler
27 Mayıs 1960’taki askeri darbeden daha sonra metin üzerinde kuvvetli başbakanlık sistemi yer alıyordu. Lakin askeri vesayet niçiniyle 1960-1980 yılları içinde cumhurbaşkanlarının tümü asker kökenli olarak dayatma yoluyla Meclis’te seçildi. 1961 anayasasına bakılırsa seçilen isimler; Cemal Gürsel, Cevdet Sunay, Fahri Korutürk oldu.
Devlet krizi yaşandı
Fahri Korutürk’e kadar bütün cumhurbaşkanları birinci tıpta seçildi. Korutürk, cumhurbaşkanlığı seçiminde yaşanan buhran üzerine 15. çeşitte aday gösterildi ve seçildi. Korutürk’ün bakılırsav müddeti, 6 Nisan 1980’te bitmiş oldu. Korutürk’ten daha sonra Meclis’teki cumhurbaşkanlığı seçimleri bir krize dönüştü. Meclis, yeni bir cumhurbaşkanı seçemedi, 12 Eylül 1980’de askeri darbesi ile de feshedildi. Cumhurbaşkanlığı seçimi buhranı, 12 Eylül darbesinin münasebetleri içinde sayılacaktı.
Darbeden daha sonra yapılan 1982 anayasası ile parlamenter sistemden vazgeçilmedi fakat cumhurbaşkanına olağanüstü yetkiler verilerek yarı başkanlık sistemine yaklaşan bir parlamenter sistem oluşturuldu. Kenan Cihan, 1982 anayasasının süreksiz birinci hususu kararı çerçevesinde anayasa referandumu ile seçildi. 1982 anayasasına nazaran; Turgut Özal, Süleyman Demirel ve Ahmet Necdet Sezer TBMM Genel Konseyi’ndeki üçüncü tıp oylamalarda seçildi. Abdullah Gül ise 2007’deki birinci cumhurbaşkanlığı seçiminde 367 krizi niçiniyle adaylıktan çekildi. Cumhurbaşkanı seçimi genel seçim daha sonrasına kaldı. Gül, temmuzdaki seçimlerle oluşan yeni Meclis’teki 3. tıp oylama kararı bu koltuğa oturdu. Buna bakılırsa cumhuriyetin ilanından daha sonra Meclis’te 18 Cumhurbaşkanlığı seçimi yapıldı. Bir defa de cumhurbaşkanı halkoylaması ile seçildi.
Hükümet sistemi değişti
Recep Tayyip Erdoğan, 2007’deki referandumda onaylanan anayasa değişikliği çerçevesinde 10 Ağustos 2014’te yapılan seçimde direkt halk tarafınca seçilen birinci cumhurbaşkanı oldu. Türkiye’nin cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçmesini öngoren anayasa değişikliği 2017’deki referandumla benimsendi. Anayasa değişikliği uyarınca birlikte yapılması öngörülen birinci cumhurbaşkanlığı ve milletvekili seçimi 24 Haziran 2018’de yapıldı, Erdoğan yeni sisteme nazaran halk tarafınca cumhurbaşkanı seçildi.
bakılırsav müddeti niye 7 yıldı?
Cumhurbaşkanı’nın bakılırsav mühleti, 1923-1961 içinde dört yıl iken 1961 anayasası ile yedi yıla çıkarıldı. Bunun temel sebebi, genel seçim ile cumhurbaşkanlığı seçimi içindeki siyasi bağı koparma isteğiydi. Cumhuriyet Senatosu’nda bakılırsav müddeti altı yıl olduğu için cumhurbaşkanın bakılırsav müddeti buna endeksli olarak yedi yıl olarak belirlendi. 2007’deki anayasa değişikliğiyle cumhurbaşkanının bakılırsav mühleti beş yıla indirildi.
Türk siyasi tarihinde birinci kere bir devlet lideri, 1923’te seçimle bakılırsave geldi. 29 Ekim 1923’te Meclis’te cumhuriyetin ilan edilmesinin akabinde cumhurbaşkanlığı seçimine geçildi. Yapılan saklı oylamada 158 milletvekilinin tamamının oyunu alan Gazi Mustafa Kemal, Meclis tarafınca yeni Türk devletinin birinci cumhurbaşkanı seçildi.
kuvvetli cumhurbaşkanı
Kurtuluş Savaşı’ndan daha sonra 1924 yılında yeni bir anayasa yapıldı. 1924 anayasasında, başbakanın cumhurbaşkanı tarafınca milletvekilleri içinden seçilmesi kararı yer aldı. Buna göre, cumhurbaşkanının seçtiği başbakan, bakanları milletvekilleri içinden seçecek ve cumhurbaşkanının onayına sunacaktı. Onaylanan hükümet listesi ise Meclis’te güvenoyuna sunulacaktı. Hükümeti onaylama yetkisi artık cumhurbaşkanında idi. Bu sistemde kuvvetler birliği unsuru hakimdi. Anayasa metni çerçevesinde bu hükümet modeli için parlamenter sisteme yaklaşan Meclis hükümeti modeli denebilir. Lakin devletin başında Atatürk üzere kuvvetli bir isim vardı. Tek parti devriydi. Bu niçinle pratikte cumhurbaşkanının hükümran olduğu bir siyasi periyot yaşandı.
Türkiye, 1924 yılından 1960 yılına kadar 1924 anayasasına dayalı model ile yönetildi. Her seçim periyodunun akabinde Meclis’te cumhurbaşkanlığı seçimi yapıldı. Cumhurbaşkanlarının bakılırsav müddeti dört yıldı ve bir daha seçilmelerinin önünde pürüz yoktu. Cumhurbaşkanları bununla birlikte partili idi. 1923-1961 yılları içinde cumhurbaşkanı seçimi, milletvekili seçimine endeksliydi. Her milletvekili seçiminin akabinde oluşan yeni parlementoda cumhurbaşkanı seçimi yapılıyordu.
1921 anayasasına bakılırsa bir defa cumhurbaşkanı seçilen Atatürk, 1924 anayasasına bakılırsa üç kere daha seçimle bu bakılırsavi üstlendi. 1924 anayasasının yürürlükte olduğu devirde İsmet İnönü dört, Celal Bayar da üç sefer Cumhurbaşkanı seçildi.
Asker kökenli isimler
27 Mayıs 1960’taki askeri darbeden daha sonra metin üzerinde kuvvetli başbakanlık sistemi yer alıyordu. Lakin askeri vesayet niçiniyle 1960-1980 yılları içinde cumhurbaşkanlarının tümü asker kökenli olarak dayatma yoluyla Meclis’te seçildi. 1961 anayasasına bakılırsa seçilen isimler; Cemal Gürsel, Cevdet Sunay, Fahri Korutürk oldu.
Devlet krizi yaşandı
Fahri Korutürk’e kadar bütün cumhurbaşkanları birinci tıpta seçildi. Korutürk, cumhurbaşkanlığı seçiminde yaşanan buhran üzerine 15. çeşitte aday gösterildi ve seçildi. Korutürk’ün bakılırsav müddeti, 6 Nisan 1980’te bitmiş oldu. Korutürk’ten daha sonra Meclis’teki cumhurbaşkanlığı seçimleri bir krize dönüştü. Meclis, yeni bir cumhurbaşkanı seçemedi, 12 Eylül 1980’de askeri darbesi ile de feshedildi. Cumhurbaşkanlığı seçimi buhranı, 12 Eylül darbesinin münasebetleri içinde sayılacaktı.
Darbeden daha sonra yapılan 1982 anayasası ile parlamenter sistemden vazgeçilmedi fakat cumhurbaşkanına olağanüstü yetkiler verilerek yarı başkanlık sistemine yaklaşan bir parlamenter sistem oluşturuldu. Kenan Cihan, 1982 anayasasının süreksiz birinci hususu kararı çerçevesinde anayasa referandumu ile seçildi. 1982 anayasasına nazaran; Turgut Özal, Süleyman Demirel ve Ahmet Necdet Sezer TBMM Genel Konseyi’ndeki üçüncü tıp oylamalarda seçildi. Abdullah Gül ise 2007’deki birinci cumhurbaşkanlığı seçiminde 367 krizi niçiniyle adaylıktan çekildi. Cumhurbaşkanı seçimi genel seçim daha sonrasına kaldı. Gül, temmuzdaki seçimlerle oluşan yeni Meclis’teki 3. tıp oylama kararı bu koltuğa oturdu. Buna bakılırsa cumhuriyetin ilanından daha sonra Meclis’te 18 Cumhurbaşkanlığı seçimi yapıldı. Bir defa de cumhurbaşkanı halkoylaması ile seçildi.
Hükümet sistemi değişti
Recep Tayyip Erdoğan, 2007’deki referandumda onaylanan anayasa değişikliği çerçevesinde 10 Ağustos 2014’te yapılan seçimde direkt halk tarafınca seçilen birinci cumhurbaşkanı oldu. Türkiye’nin cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçmesini öngoren anayasa değişikliği 2017’deki referandumla benimsendi. Anayasa değişikliği uyarınca birlikte yapılması öngörülen birinci cumhurbaşkanlığı ve milletvekili seçimi 24 Haziran 2018’de yapıldı, Erdoğan yeni sisteme nazaran halk tarafınca cumhurbaşkanı seçildi.
bakılırsav müddeti niye 7 yıldı?
Cumhurbaşkanı’nın bakılırsav mühleti, 1923-1961 içinde dört yıl iken 1961 anayasası ile yedi yıla çıkarıldı. Bunun temel sebebi, genel seçim ile cumhurbaşkanlığı seçimi içindeki siyasi bağı koparma isteğiydi. Cumhuriyet Senatosu’nda bakılırsav müddeti altı yıl olduğu için cumhurbaşkanın bakılırsav müddeti buna endeksli olarak yedi yıl olarak belirlendi. 2007’deki anayasa değişikliğiyle cumhurbaşkanının bakılırsav mühleti beş yıla indirildi.